انواع فرز در دندانپزشکی: انواع جنس، شنک و شکل سری دریل

فرز دندانپزشکی (Dental Bur) که بسیاری از ما به اسم دریل دندانپزشکی می‌شناسیم، از ضروری ترین ابزار دندانپزشکی است که برای تراشیدن دندان بکار می رود. دندانپزشک با فرز توربین پوسیدگی را از بین می برد و حفره دندان را برای ترمیم با آمالگام یا روکش آماده می کند. شاید بپرسید چند نوع فرز دندانپزشکی داریم؟

از آنجا که هر سال تعداد و انواع فرزهای دندانپزشکی افزایش می یابد پاسخ به این سوال ساده نیست. در این مقاله دندانپزشکان ایران، انواع فرز دندانپزشکی را از نظر جنس، شکل سری و کاربرد برای شما دندانپزشک یا مراجع عزیز بررسی می کنیم.

انواع فرز دندانپزشکی از نظر جنس، شنک و شکل سری

فرزهای توربین دندانپزشکی که شبیه به دریل هستند، با توجه به جنس، شکل سری و شنک (Shank) در انواع متنوعی دسته بندی می شوند. در بخش بعد با جزئیات و خصوصیات هرکدام از انواع فرز دندانپزشکی از نظر ویژگی های زیر آشنا می شوید:

1. جنس و متریال (Material) سری
2. شکل و حالت سری
3. انواع شنک فرز

به بهترین دندانپزشکان در شیراز مراجعه کنید و از دکتر درباره انواع فرز و کاربرد آنها بپرسید.

دسته بندی فرز توربین دندان از نظر جنس (Material)

به طور خلاصه انواع فرز توربین دندان از نظر جنس فرز:

• استیل (فولادی / Steel)
• کاربایدی (Carbide Burs)
• الماسی (Diamond) که گرید زبری متفاوت دارد
• سرامیکی (Ceramic)
• پلیمری (Polymer)

برای بررسی مزایا و کاربرد هر نوع جنس سری توصیه می کنیم بخش شماره ۱ را بخوانید.

دسته بندی از لحاظ شکل سری فرز (Shape)

انواع فرز توربین بر اساس شکل سری، ۵ دسته بندی اصلی دارد. داشتن این ۵ نوع سری برای تمام کلینیک های دندانپزشکی ضروری هستند:

1. فرز با سری گرد (Round)
2. تخم مرغی یا گلابی (Pear Shaped)
3. فرز تیپر کراس کات (Cross-cut tapered fissure)
4. استوانه ای (Cylinder)
5. مخروط وارونه (Inverted cone)

در بخش بعدی به استفاده و سایر انواع شکل فرزها می پردازیم.

دسته بندی بر اساس شنک دستگاه (Shank)

هر فرز از سه قطعه تشکیل می شود. شنک بلندترین قسمت فرز دندانپزشکی است که محکم به هندپیس (Handpiece) متصل می شود. سه نوع اصلی شنک فرز داریم:

1. فرز هندپیس (HP): انواع هندپیس شنک بلند و بزرگی دارند و روی هندپیس های با سرعت چرخش پایین نصب و استفاده می شوند.
2. شنک آنگل (RA): فرز آنگل خمیده است و با هندپیس های کم سرعت با زاویه مخالف وصل می شود. این موضوع باعث دسترسی بهتر به دندان های عقبی می شود.
3. شنک ضدلغزش (FG): دسته ضد لغزش با هندپیس با چرخش سریع نصب می شود

گردن یا نک (neck) دستگاه شنک را به سری وصل می کند و طول آن با توجه به هدف فرز متفاوت است. سری نیز قسمتی از فرز است که جنس های مختلف دارد و با حرکت چرخشی خود بافت های نرم و سخت را برش می دهد. دندانپزشک با تنظیم حالت و زاویه دادن به سری می تواند نهایت استفاده از ابزار فرز را ببرد.

در ادامه انواع اصلی فرزهای دندانپزشکی بر اساس جنس و سپس شکل سری معرفی می کنیم:

۱. انواع جنس سری فرز دندانپزشکی: فرز استیل، کارباید و الماسی

فرز استیل دندانپزشکی (فولادی یا Steel burs):

فرزهای استیل دندانپزشکی از جنس فولاد ضد زنگ که آلیاژی از آهن، کروم و نیکل است ساخته می شوند. این فرزها برای تراشیدن دندان، فینیش و پولیش مواد و سطوح دندانپزشکی استفاده می شوند. سری استیل فرز برای شروع مرحله تراش سطح دندان برای ترمیم نیز بکار می رود اما بهتر است برای این کار از سری های کارباید استفاده کنید.

معمولا فرزهای با سری فولادی ارزانتر هستند، اما عمر و دوام کوتاهتری دارند بنابراین برای برش طولانی دندان مناسب نیستند. علاوه بر این عملکرد فرز استیل ضعیف تر از سری کارباید برای تراش سخت مینای دندان است و ممکن است داغ کند. به همین علت در سرعت بالا و استفاده برای سطوح سخت مثل مینای دندان فرز استیل ایجاد لرزش و گرما می کند که معمولا هم برای بیمار و هم دندانپزشک اذیت کننده است.

مرتبط با تجهیزات دندانپزشکی: کاربرد و انواع اتوکلاو دندانپزشکی + اهمیت استریلیزاسیون

فرز کاربایدی (Carbide burs) دندان

کارباید ترکیبی از کربن و تنگستن (فلزی بسیار سخت، با دوام و مقاوم در برابر گرما) است. به علت این خصوصیات، فرز کاربایدی برش های دقیق و ظریف در مینای سخت دندان ایجاد می کند و بدون اینکه کند شود یا بشکند به راحتی بافت دندان را می‌تراشد. استحکام فرزهای کارباید حدود ۳ برابر انواع از جنس استیل است.

فرز کاربایدی با استاندارد ISO 500 شناخته می شود و مصارف و کاربردهای مختلفی دارد:

• تخلیه و برش پوسیدگی دندان
• ایجاد حفره برای پر کردن
• آماده سازی، ترمیم و حالت دهی به دندان یا مواد دندانپزشکی (مانند آمالگام)

بخاطر دقت و استحکام زیاد، فرز کاربایدی در مراحل کاشت ایمپلنت دندان برای شکل دهی به استخوان ناحیه درمان نیز بکار می رود.

البته دقت کنید که انواع فرزهای کاربایدی هنگام کار کردن حرارت زیادی ایجاد می کنند. بنابراین نباید برای درمان هایی که درجه حرارت بالا باعث آسیب به پالپ دندان می شوند مداوم استفاده شوند. گرمای ناشی از استفاده مداوم همچنین باعث لرزش و اذیت بیمار می شود.

فرز الماسی (Diamond Burs) دندان

این انواع از فرزها روکش از جنس الماس درجه صنعتی و استاندارد ISO 806 دارند. فرزهای الماسی فوق العاده سخت و محکم هستند و بهترین عملکرد برای برش و پولیش سطوح سخت مانند مینا و دنتین دندان یا تراشیدن مواد پر کردنی قدیمی را دارند. فرزهای الماسی در گریدهای مختلفی از زبری عرضه می‌شوند که هر کدام برای کاربرد خاصی مناسب هستند.

به علت دقت و ظرافت زیاد، معمولا فرز الماسی برای آماده سازی و نصب روکش زیرکونیا و لمینت سرامیکی استفاده می شود. علاوه بر این برای ایجاد جزئیات، حالت دهی نهایی و کانتورینگ دندان مناسب اند. همچنین به علت قیمت زیاد فرز الماسی و دوام کم به دلیل فرسایش سریع الماسه، انواع الماسی فرز به ندرت برای درمان های روتین دندانپزشکی استفاده می شوند.

ضمن اینکه فرز الماسی نیز مانند نوع کاربایدی حرارت زیادی ایجاد می کند و  ممکن است باعث آسیب به پالپ دندان شود. پس دندانپزشک باید در استفاده مداوم از آن دقت بیشتری داشته باشد.

فرز سرامیکی (Ceramic burs) دندانپزشکی

فرزهای سرامیکی فوق العاده ظریف هستند و حرارت کمی نیز انتقال می دهند. به همین دلیل در اغلب موارد انواع فرز سرامیکی برای فینیشینگ یا پرداخت نهایی سطح دندان و برش لکه‌ها کاربرد دارند. این فرزها نسبت به فرزهای الماسی، سایش کمتری روی دندان ایجاد می‌کنند پس به همین دلیل برای سطوح حساس مناسبتر هستند.

جنس فرز سرامیکی از زیرکونیا، اکسید آلومینیوم و مواد سرامیکی مشابه است. سرامیک ها در دندانپزشکی بخاطر سختی زیاد، دوام بالا و مقاومت در برابر سایش شناخته و استفاده می شوند. فرز سرامیکی بخاطر دقت بالا و خصوصیات طبیعی از بهترین تجهیزات برای فینیشینگ و پولیش دندان هستند. البته می توانید از این جنس سری برای برش بافت نرم نیز استفاده کنید چون سرامیک دقت بالا دارد و به بافت مجاور آسیب کمی وارد می کند.

به دلیل رسانایی گرمایی پایین، فرزهای سرامیکی داغ نمی کنند. بنابراین هنگام ایجاد حفره در استخوان بهترین جنس تجهیزات برای جراحی ایمپلنت دندان هستند. البته این خصوصیات سرامیک به قیمت افزایش احتمال شکنندگی و لب پر شدن است. پس باید ضمن دقت بیشتر هنگام استفاده از فرز سرامیکی، به نسبت هزینه به دوام و صرفه اقتصادی نیز توجه کنید.

سرجیکال گاید چیست؟ مزایا و انواع راهنمای جراحی ایمپلنت دندان

انواع پلیمری فرز توربین:

این نوع فرزها از جنس مواد پلیمری و ترکیبی تولید می شوند و به علت مقاومت کم کاربرد آنها محدود است. سری فرز با جنس پلیمر از لایه دنتین پوسیده محکم تر است و آن را تراش می دهد در حالی که مقاومت آن از دنتین سالم دندان کمتر است و به آن آسیب نمی زند.

۲. سایر انواع شکل سری فرز در دندانپزشکی و کاربرد آنها

همانطور که می دانید، فرزهای دندانپزشکی بر اساس شکل ظاهری و کاربردشان نیز دسته‌بندی می‌شوند. در پایین به معرفی برخی از انواع رایج فرزهای دندانپزشکی بر اساس کاربرد و شکل ظاهری می پردازیم.

متداول ترین و کاربردی ترین انواع شکل سری فرزها شامل:

• فرز فیشور (Fissure): سری فیشور برای برداشتن پوسیدگی و آماده سازی دندان ها برای ترمیم مانند ایجاد حفره برای پرکردن با کامپوزیت و آمالگام استفاده می شود
• شعله ای (Flame): کاربرد اصلی فرز شعله شمعی سوراخ کردن یا حالت دهی به دندان است
• گرد یا کروی (Round): سری کروی فرز برای برداشتن پوسیدگی عمیق یا ایجاد حفره در کانال دندان مناسب است
• فرز مخروطی (Cone): اگر دندانپزشک بخواهد پوسیدگی را از بین ببرد و سطح دندان را بتراشد یا صاف کند شکل مخروطی فرز کار را راحت تر می کند.
• فرز تخم مرغی (Pear): فرزهای گلابی یا تخم مرغی که با نام ISO 330 نیز شناخته می شوند جهت تخلیه آمالگام قدیمی و آماده کردن دندان برای روکش (Crown) کاربرد دارند.
• فرز چرخی یا ویل (Wheel): فرزهای انواع چرخی بیشترین کاربرد را برای آماده سازی روکش و پل دندان، برش، سایش سطح جونده دندان های آسیا و … دارند.

انواع کاربرد فرز دندان:

فرزهای دندانپزشکی بر اساس کاربردشان سه دسته کلی دارند. در زیر به برخی از انواع رایج فرزهای دندانپزشکی بر اساس کاربرد اشاره می‌کنیم:

• فرزهای تراش (برشی): این فرزها برای برداشتن پوسیدگی، تراشیدن مینای دندان و آماده سازی حفره دندان برای ترمیم کاربرد دارند. شکل ظاهری این فرزها متنوع است و می‌توانند به صورت استوانه‌ای، مخروطی، گلابی شکل (تخم مرغی)و … باشد.
• فرزهای پرداخت (فینیشینگ): این فرزها برای صاف و براق کردن سطوح دندانی پس از تراش و همچنین برداشتن لکه‌ها از روی دندان کاربرد دارند. فرزهای پرداخت معمولا شکل ظاهری گرد یا استوانه ای دارند.
• فرزهای پولیش (صاف کننده): فرز پولیش پس از اتمام مراحل ترمیم، برای اینکه سطح دندان صاف و براق شود بکار می رود.

به دانش دندانپزشکی علاقه دارید؟ درباره انواع پوزیشن بیمار روی یونیت دندانپزشکی بخوانید.

اسم و کد ایزو مخصوص انواع فرز دندانپزشکی (ISO)

جالب است بدانید فرزهای دندانپزشکی بر اساس جنس شکل و اندازه شان با یک کد ۱۵ رقمی طبق استاندارد ایزو ISO نامگذاری و شناخته می شوند.

طبق استاندارد ایزو ISO، یک عدد متشکل از ۶ بخش برای کدگذاری نام فرز دندانپزشکی بکار می رود از چپ به راست:

1. نوع فرز
2. نوع شنک
3. طول فرز
4. شکل سری
5. درجه زبری
6. حداکثر قطر سری

بنابراین برای نمونه، نام ایزو ISO یک دستگاه فرز به شکل 007 524 001 314 806 مشخص می شود.

وظایف دستیار دندانپزشک چیست؟ مهارت و آموزش های مورد نیاز

بهترین برند یا مارک فرز دندانپزشکی چیست؟

انتخاب بهترین برند فرز دندانپزشکی از عوامل موثر در کیفیت، دوام، قیمت و نیازهای تخصص دکتر دندانپزشک است. برخی از برند های معتبر و شناخته شده تجهیزات و دستگاه های دندانپزشکی در جهان شامل:

• Danaher Corporation
• Dentsply Sirona
• Brasseler USA
• KerrDental
• Midwest Dental
• Meisinger
• SS White
• Komet USA

البته بهتر است دندانپزشکان قبل از خرید به مواردی مانند تجربه شخصی همکاران و کاربرد ویژه ابزار در تخصص خود توجه بیشتری داشته باشند.

خلاصه نکات مهم در انتخاب فرز دندانپزشکی

انتخاب فرز دندانپزشکی مخصوص برای هر درمان، بر کیفیت و سرعت انجام کار و همچنین راحتی بیمار و دندانپزشک تاثیر بسیار زیادی دارد. در ادامه برخی از نکات مهم در انتخاب فرز دندانپزشکی را مرور می‌کنیم:

• جنس فرز: انتخاب جنس فرز به نوع درمان و سختی بافت دندان (مینا، عاج یا پوسیدگی) بستگی دارد. برای مثال، پوسیدگی های عمیق معمولا با فرزهای کاربایدی تخلیه می شوند.
• شکل ظاهری فرز: شکل سری فرز باید متناسب با اندازه و هدف ناحیه‌ای از دندان که مورد تراش قرار می‌گیرد، انتخاب شود. مثلا، برای دقت بیشتر سری های ریز و برای دسترسی به نواحی دور و سخت، از فرزهای با زاویه استفاده می شود.
• اندازه فرز: انتخاب اندازه سری فرز بزرگ باعث از بین رفتن بافت سالم دندان شود.
• سرعت چرخش فرز: سرعت چرخش فرز باید متناسب با جنس فرز و نوع درمان باشد. استفاده مداوم در سرعت بالا باعث ایجاد گرما و آسیب به پالپ زنده دندان می شود.
• برند و کیفیت فرز: استفاده از برندهای معتبر و شناخته شده تجهیزات دندانپزشکی ضامن کیفیت و دوام فرز است. پس با سرمایه گذاری و هزینه کافی

امیدواریم این مقاله دندانپزشکان ایران درباره انواع فرز برای شما مراجع یا دندانپزشک عزیز مفید بوده باشد.

منبع مقالات درباره تجهیزات و دانش دندانپزشکی: DentalTix و MeetDandy