پالپ دندان چیست؟ آناتومی و درمان انواع بیماری پالپ

– اگر قرار بود یک دندان را بشکنید تا بدانید داخل دندان از چه چیزهایی تشکیل شده، می دیدید که دندان سراسر ماده ای محکم نیست. در وسط هر دندان، یک قسمت مرکزی ژله ای و نرم وجود دارد که به آن پالپ یا مغز دندان می گویند. در این مقاله دندانپزشکان ایران درباره آناتومی پالپ یا مغز دندان، اکسپوژر پالپ و بیماری ها آن می خوانید.

آناتومی و قسمت های مختلف دندان انسان

به طور کلی هر دندان ما از چهار لایه تشکیل شده که هر کدام ویژگی و وظیفه خاص دارند. نام و خصوصیت لایه های دندان به ترتیب:

۱. مینای دندان (Enamel)

مینا لایه سفید و محکم بیرونی دندان است که در معرض دید مستقیم است. مینای دندان سخت ترین ماده بدن است و از دندان‌های ما در برابر صدمه فیزیکی و میکروب ها محافظت می کند.

در صورت پوسیدگی مینای دندان، دندانپزشک بعد از برداشتن بافت خراب دندان شما را با آمالگام یا انواع مواد پرکردنی همرنگ دندان ترمیم می کند.

۲. عاج دندان یا دنتین (Dentin)

لایه میانی دنتین املاح معدنی کمتری دارد و نرمتر از مینا است. به همین دلیل شکننده نیست و مثل یک ضربه گیر از مینا در برابر صدمات فیزیکی محافظت می کند. از طرف دیگر عاج دندان همچنان محکم است و از آسیب یا نفوذ عفونت باکتری به پالپ جلوگیری می کند و حس ها را به اعصاب پالپ منتقل می کند.

۳. پالپ یا مغز دندان (Tooth Pulp)

مغز یا اتاق پالپ حفره ای در مرکز دندان است که بافت نرم و ژله ای متشکل از سلول های عصبی، رگ های خونی و گلبول های سفید است. در ادامه مقاله با جزئیات بیشتر درباره عملکرد پالپ دندان صحبت می کنیم.

۴. ساروجه، ساروج یا سمنتوم دندان (Cementum)

لایه آهکی و محکم سمنتوم یا ساروج دندان زیر لثه قرار دارد و ریشه دندان را می پوشاند. این لایه بخشی از ریشه دندان حساب می شود و از آن محافظت می کند.

اکسپوژر پالپ در دندانپزشکی چیست؟

لایه های بیرونی و محکم مینا دندان (انامل) و عاج (دنتین) از پالپ دندان در برابر پوسیدگی و نفوذ باکتری محافظت می کنند. اما زمانی که این لایه ها بخاطر ضربه یا پوسیدگی آسیب ببینند پالپ دندان در اصطلاح دندانپزشکی «اکسپوز» می شود و در معرض دید و عفونت قرار می گیرد.

پالپ اکسپوز شده آسیب پذیر و مستعد عفونت باکتری هاست بنابراین باید سریعا برای درمان اکسپوژر پالپ اقدام دندانپزشکی انجام داد.

برای درمان پوسیدگی یا اکسپوژر باید فورا به بهترین متخصص درمان ریشه در شیراز مراجعه کنید.

مغز یا پالپ دندان چیست؟

برخلاف تصور خیلی از افراد، دندان های ما زیر لایه های محکم مینا و عاج، زنده هستند و در مرکز آن ها بافت ژله مانندی از:

• عروق خونی
• اعصاب
• سلول های سازنده عاج (Odontoblasts)
• سلول های ایمنی (گلبول های سفید)
• بافت همبند
• سلول های تمایز یافته و ویژه وجود دارد.

عملکرد و نقش پالپ در سلامت دندان

اصلی ترین عملکرد و وظیفه پالپ ساخت و ترمیم دنتین (عاج) است که این کار را با تغذیه دندان با املاح معدنی انجام می دهد. علاوه بر این پالپ یا مغز دندان عملکرد و فواید دیگری نیز دارد؛ مانند:

• پالپ دندان رطوبت و مواد مغذی ضروری مانند آلبومین و فیبرینوژن دنتین را تامین می کند. بنابراین نقش مهمی در سالم نگه داشتم لایه دنتین ایفا می کند.
• سلول های عصبی در پالپ دندان از دندان محافظت می کنند، اما شاید بپرسید چطور؟ اعصاب پالپ به ما کمک می کنند درد، تغییرات دما یا فشار را حس کنیم تا بتوانیم از آسیب به دندان و عفونت باکتری جلوگیری کنیم.
• پالپ تنها بخشی از دندان است که رگ های خونی و عصب دارد.
• دفاع در برابر عفونت
• اگر پالپ یا مغز دندان به هر دلیلی آسیب ببیند، دندان دسترسی به خون و عصب را از دست خواهد داد.

اتاق پالپ دندان (pulp chamber) چیست؟

حفره ای که در مغز دندان قرار دارد اصطلاحا اتاق پالپ نام دارد. اتاق پالپ دو بخش مهم دارد:

۱. محفظه پالپ

اتاق پالپ فضایی نسبتا تو خالی با بافت نرم در مرکز یا بخش بالایی دندان (تاج) است.

۲. کانال ریشه

کانال ریشه نیز ادامه این بخش به پایین است که تا ریشه ادامه پیدا می کند.

علائم نشان دهنده بیماری و مشکلات احتمالی پالپ

علائم بیماری پالپ بسته به وضعیت و درجه اختلالات متفاوت هستند. اغلب بیماری های پالپ دندان مانند پالپیت (pulpitis) به علت پوسیدگی دندان بروز می کنند و نه تنها باعث درد می شوند، بلکه همچنین ممکن است منجر به علائم زیر شوند:

• التهاب لثه و دندان
• افزایش حساسیت به سرما و گرما (مثل غذا و نوشیدنی داغ یا یخ)
• حساسیت به مواد قندی و غذاهای شیرین

علائم عفونت شدید و آبسه دندان

اگر عفونت پالپ دندان به مرحله شدید و خطرناک برسد، احتمال بروز علائم زیر وجود دارد:

• تب
• بوی بد دهان
•  ترشح عفونت و چرک از آبسه دندان
• ورم گونه و لپ
• التهاب و تورم غدد لنفاوی

در صورت مشاهده هر کدام از علائم بالا فورا به بهترین دندانپزشکان در شیراز مراجعه کنید.

مراجعه منظم به دندانپزشک اهمیت بسیار زیادی دارد چون باعث می شود بیماری های دهان و دندان سریع تشخیص داده شوند. علاوه بر این درمان سریع و به موقع از درد و هزینه مالی زیاد درمان های تهاجمی تر جلوگیری می کند و احتمال بازیابی و ترمیم دندان را بیشتر می کند.

انواع بیماری های پالپ دندان چیست؟ درمان اکسپوز پالپ

۱. پولپیت یا پالپایتیس (Pulpitis)

پالپیت به معنی التهاب مغز دندان است. التهاب پالپ زمانی اتفاق می افتد که باکتری و میکروب ها از لایه های عاج و مینا عبور می کنند و وارد اتاق پالپ می شوند.

علت های اصلی بیماری پولپیت شامل پوسیدگی دندان، دندان قروچه مداوم (براکسیسم) هستند که باعث اکسپوز شدن پالپ و عفونت مغز دندان می شوند.

اکسپوز ریشه در دندانپزشکی چیست؟ تفاوت اکسپوز پالپ و ریشه

بیماری پولپیت یا پالپایتیس دو نوع دارد:

۱.۱. پالپیت برگشت پذیر (قابل ترمیم) – Reversible pulpitis

در نوع خفیف پولپیت التهاب دندان به حدی کم است که امکان ترمیم و نجات پالپ وجود دارد. علامت پالپیت قابل ترمیم درد عموما خفیف است که فقط هنگام غذا خوردن احساس می شود.

۲.۱. پالپیت برگشت ناپذیر (غیرقابل ترمیم) – Irreversible pulpits

برعکس نوع خفیف، التهاب پالپ در بیماری پالپیت غیرقابل ترمیم شدید و پیشرفته است و راهی جز برداشتن پالپ وجود ندارد. این نوع پالپیت باعث درد شدید و مزمن می‌شود که نتیجه نکروز پالپ یا (مرگ سلولی پالپ) است.

بهترین روش ها برای تسکین دندان درد بعد از عصب کشی

درمان پولپیت یا پالپایتیس (Pulpitis) در دندانپزشکی

پلپکتومی اولین قسمت کانال ریشه است و با برداشتن پالپ (تخلیه مغز دندان) انجام می شود. موارد شدیدتر بیماری پالپ مستلزم کشیدن دندان برای جلوگیری از آبسه یا سرایت عفونت به استخوان فک و خون هستند. با این وجود متخصص دندانپزشک ممکن است بتواند با پالپتومی یا پالپکتومی دندان شما را از خطر کشیده شدن نجات دهد.

۲. نکروز یا مرگ بافت پالپ (Pulp necrosis)

نکروز پالپ به معنی مرگ بافت سلولی پالپ داخل دندان است. معمولا این عارضه به علت پالپیت مزمن رخ می دهد.

معمولا قبل از اینکه این بیماری به درجه نکروز پالپ برسد علائمی مانند درد، التهاب و سایر نشانه های پالپیت را احساس خواهید کرد. البته زمانی که در مرحله نکروز قرار گرفتید، ممکن است به دلیل مرگ سلول های عصب دیگر درد احساس نکنید.

درمان نکروز مغز دندان

نکروز پالپ گاهی منجر به آبسه دندان می شود. آبسه به معنی تجمع چرک و عفونت در کانال دندان است. اگر آبسه به موقع درمان نشود، احتمال سرایت عفونت به سایر نواحی و اعضای بدن از طریق خون وجود دارد. به این عارضه خطرناک سپسیس می گویند که می تواند منجر به مرگ بیمار شود.

در موارد خاص، امکان نجات دندانی که در مرحله نکروز پالپ است با مصرف آنتی بیوتیک قوی و درمان کانال ریشه امکان پذیر است. در اکثر موارد نیز باید دندان کامل کشیده شود.

۳. رسوب کلسیم در پالپ دندان (سنگ پالپ دندان)

سنگ پالپ دندان یا کلسیفیکاسیون پالپ یک بیماری به علت های مختلف است که باعث رسوب توده های سخت کلسیم در پالپ می شود. این توده های سخت به عنوان سنگ پالپ دندان نیز شناخته می شوند.

بر اساس تحقیقات دندانپزشکی در سال ۲۰۱۶، سنگ های پالپ ممکن است در یک یا همه دندان های بیمار ایجاد شوند. آنها می توانند آزادانه در پالپ دندان حرکت کنند یا به دنتین متصل شوند. البته عارضه سنگ پالپ برای دندان های آسیایی (عقبی) شایع تر است.

علت کلسیفیکاسیون (رسوب کلسیم) در پالپ دندان هنوز کاملا مشخص نیست. اما به نظر می رسد از عواملی که باعث تشدید خطر ابتلا به این بیماری می شود افزایش سن است.

سنگ های پالپ اغلب علائم خاصی ندارند، اما ممکن است موقع عصب کشی (درمان کانال ریشه) برای دندانپزشک ایجاد مشکل کنند.

از عصب کشی دندان ترس دارید؟ ۵ دانستنی تا به ترس خود غلبه کنید

سوال متداول: آیا دندان شیری نیز زنده است؟

بله پالپ دندان شیری نیز ساختار و عملکرد مشابه دندان های دائمی دارد و زنده (متشکل از عروق خونی و اعصاب) است. حتی جالب است بدانید مغز دندان های شیری بزرگتر از دندان های دائمی است. دندانپزشکان بر اهمیت جلوگیری از ترس کودک از دندانپزشکی و بیماری های خطرناک رعایت بهداشت از سنین کودکی تاکید می کنند.

منبع: مقالات دندانپزشکی درباره آناتومی مغز دندان انسان Healthline و MyCleveland